Endometriozis nedir?

Endometriozis kadınlarda normalde rahim içini döşeyen ve gebelik durumunda gebeliğin yapışarak gömüldüğü özel dokunun bulunması gereken bölge dışında da bulunması olarak özetlenebilir. Yani normalde kadının her ay mens olması ve hamile kaldığında gebeliğe yatak görevi yapması gereken dokusunun olması gereken rahim içiyle birlikte başka anormal bölgelerde de oluşması ve faaliyet göstermesidir.

Endometriozis ne şikayetlere yol açar?

Bu hastalığın birçok neden olduğu, ilgili olduğu, şikayet olsa da genellikle hastada alt karın, kasık ve makat bölgesinde kronikleşen ve mens zamanlarında artan ağrı, dışkılama zorlukları, ilişkide ağrı ya da gebe kalmada güçlük gibi şikayet ve durumlarla şüphelenilir.

Endometrium dokusu nedir?

Normal sağlıklı kadında rahimiçini döşeyen bu doku her ay yumurtalıkların (over) ürettiği hormon döngüsüne yanıt vererek kalınlaşır, gelişir ve eğer gebelik oluşmadıysa bu döngüye tekrar baştan başlamak üzere dökülür ki mens ya da adet kanaması dediğimiz budur. Yani endometrium denen ve rahimiçinde ince bir tabaka olan doku her ay kadının gebe kalma olasılığı için yumurtalıklardan salgınlanan hormonların kontrolünde kalınlaşır, gebelik oluştuysa bu tabaka bebeğin eşi (plasenta) tarafından yapışılan ve bebeğin beslenmesine anneden kan yoluyla besinleri almasına olanak tanıyan dokudur. Eğer o ay gebelik oluşmazsa bu tabaka bozunarak dökülür ve yeni bir ay için döngü tekrar başlar. bu bozunmuş dokunun dökülmesine de menstruasyon (adet kanaması) demekteyiz.

Bu tabaka tıbbi olarak iki alt tabakadan oluşur;

-Alttaki bazal (taban) tabakası ve sabit olan kısım ( bu taban tabakası üst kısmına doğru üreyerek her ay kalınlaşmayı sağlayan hücreleri üretir).

-Üst tarafta yer alan ve her ay gebelik oluşmazsa bozunarak dökülen yani adet kanamasını oluşturan kısım.

Endometriozis hastalığında esas sorun nedir?

Endometriozis hastalığında sorunları oluşturan esas konu normal olarak sadece kadının rahim içini döşemesi gereken bu dokunun sebebi değişik teorilerle açıklanmaya çalışılsa da OLMAMASI GEREKEN YERLERDE olmasıdır. Her ay gebeliğe hazırlanıp kalınlaşması gereken rahim içi dokusu, karın zarı üzerinde, bağırsaklar üzerinde rahmin dış zarında yer alırsa o küçük ama yanlış yerdeki hücre öbekleri de adet görür ancak dışarı kan akışını sağlayacak bir bağlantıları olmadığı kapalı küreler şeklinde oldukları için atılamazlar ve bulundukları yanlış yerlerdeki dokuların özelliklerini bozarlar.

Endometriozis Hastalığında mutlaka şikayet olur mu?

Endometriozisli hastalarda ağrı ve kısırlık iki ana temel sorundur. Ancak endometriozis hastası olduğunuz halde bu iki şikâyet de sizde bulunmayabilir. Şikâyet yoksa endometriozis acil tedavi edilmesi gereken bir durum olmayabilir ve doktorunuz sizi izlemeyi ve belli aralıklarla gelişimi değerlendirmeyi tercih edebilir. Bu değerlendirme direk muayene, ultrason ya da bazı kan testleri olabilir.

Endometriozis tanısı nasıl konulur?

Endometriozis hastalığının tanısında tek ve kesin yöntem karın boşluğunun kamera ile görüntülenmesi ve biopsi yapılmasıdır. Laparoskopi olarak isimlendirdiğimiz bu cerrahi yöntem genel anestezi ile gerçekleştirilen ve göbek deliği içinden 0.5 cm lik bir kesinden ince bir kamera sistemi girilmesiyle içerinin görüntülenerek ekrana yansıtılmasına olanak sağlayan bir tekniktir.

Bu sayede karın boşluğu ve özellikle leğen kemiği içindeki üreme organlarının detaylı görsel değerlendirilmesi mümkün olur. Bu işlemde kamera sistemi yüzlerce kat büyütme imkânına sahip olduğu için en küçük anormal dokular bile incelenebilir ve biopsi yapılabilir.

Endometriozis tanısı için laparoskopi şart mıdır?

Bazen laparoskopi yapmadan doktorunuzun elle vajinal muayenesi sırasında eriştiği bulgular ile de tanı mümkün olabilir. Doktorunuzun tecrübesine bağlı olan bu muayenede ele gelen ve üreme organları ve kalın bağırsağınızın üzerinde yerleşik sertlikler ve yapışıklıklar bu tanıyı güçlendirebilir. Böyle bir olası tanıdan sonra doktorunuz ilaçla tedavi yöntemine başvurmaya zaten karar verdiyse cerrahi bir yöntem olan laparoskopiye gerek duymayabilir zira bu cerrahinin de her cerrahi işlem gibi riskleri vardır. Gelecekte anne olma planı varsa laparoskopi ile müdahale daha gerekli olabilir.

Çikolata Kisti nedir? (Endometrioma )

Bazı hastalarda da bu hastalığın, yani rahim dışında yer alan rahimiçi dokusu yumurtalıkların dış yüzeyinde yerleşir ve daha elastik olan bu organda içine adet görerek daha kolay büyüyebilir. Yumurtalık dış yüzeyi her ay yumurta büyütmeye müsait bir doku olduğu için bu alanda yerleşen endometriozis hücreleri daha rahat büyüyebilir ve içindeki kan zamanla bozunarak tüp çikolata gibi yoğunlukta bir materyale dönüşür. Yumurtalığa zararv verebileceği için genellikle ilaçla ya da cerrahi olarak tedavi edilmesi gereken bu çikolata kistleri bir anlamda oluşmasa kadının endometriozis hastası olduğunu bilemeyeceğimiz durumda bu durumu ortaya koyan bir bulgu olur. Böyle büyük kistlere yol açan ve yumurtalık üzerinde oluşmuş kist tipi mevcutsa (endometrioma) ultrasonda neredeyse kesin olarak tanı konabildiği için yine tanı için laparoskopiye gerek olmayabilir.

Endometriozisin başka zararları nelerdir?

Endometriozis odakları normalde olmaması gereken yerlere yerleştiği için bunlar bulundukları organın (tüpler, bağırsaklar, karın zarı vb) normal özelliklerini ve görevlerini bozabilir. Tüplerde tıkanmaya yol açarak kısırlığa yol açabileceği gibi, bağırsakları kendi arasında ya da karın zartı ve tüplerle yapıştırarak fonksiyon bozukluklarına ve çok ciddi, hayat kalitesini düşüren ağrılara yol açabilir.

Endometriozis Tedavisi nasıl yapılır?

Endometriozis kuşkusuz ki ölüm tehdidi yaratan bir hastalık değildir ancak uzun süreli, %100 tedavi garantisi olmayan ve hastayı birçok yönden etkileyebileceği için mücadele gerektirecek bir hastalıktır. Tedavisinde üç ana başlıktan bahsedebiliriz:

-Tıbbi tedavi

-Cerrahi tedavi

-Destek tedavisi (fizyoterapi, psikolojik destek, alternatif ve bitkisel tıp)

Tedaviye başlamadan önce doktorunuzdan hastalığın açıklanması, sizdeki durum ve evresinin konuşulması ve olası tedavi seçeneklerinin ayrıntılı olarak size sunulmasını talep etmelisiniz. Her tedavi yöntemi ve seçeneğinin avantaj ve dezavantajları mevcuttur ve sizin için uygun kombinasyonu bulana kadar değişik denemeler gerekebilir.

Endometriozis ilaçla tedavisi

Tıbbi tedavi esas olarak hormonal tedavi ve hormon içermeyen ilaçlar olarak iki başlıktadır. Hormonal tedavi seçeneğinde ana unsurlar doğum kontrol hapı olarak bilinen oral kontraseptifler (OK) ve iki kadınlık hormonundan birisi olan progestogen içeren ilaçlardır. Bu iki ilaç değişik uygulama seçenekleri olarak kullanılabilir ( tablet, iğne, jel, spiral). Tedavinin uzun süreli mi kısa süreli mi olarak planlanacağına göre doktorunuzun önerileri ve hormon seçimi değişeblir. Hormon içermeyen tıbbi tedavi seçenekleriyse hastanın ağrısını gidermeye yönelik ağrı kesicilerin planlı ve uzun süreli kullanımı olabilir. Bu ajanlar hastadaki endometriozis odaklarını iyileştirmez ya da oluşmasını engellemez ancak hastanın şikayeti olan ana unsur ağrı ise hayatının kalitesini arttırarak işe yarayabilir. Bu ilaçlar hormonal bir tedavinin yanına da eklenebilir.

Endometriozis ameliyatı

Bu tedavi laparoskopi ve laparotomiyi içerir hatta bazı durumlarda (durumun yaygınlığına göre) robotik cerrahi de gerekli olabilir. Kısaca karın boşluğunun büyük bir kesi olmadan kamerayla görüntülenmesi ya da sezaryen gibi karın boşluğunun açılmasıyla gerçekleştirilir. Günümüzde teknik ve tecrübe olarak uygun tüm gelişmiş tıp merkezlerinde endometriozis cerrahisi laparoskopik olarak yapılır. Bu işlemin ağrısı ve hastaya zorluğu daha azdır, karında ameliyat izi bırakmaz, hastanede daha az yatılır, milimetrik olan endometriozis odakları kameranın büyütmesi sayesinde daha net görülür ve yine aynı imkan sayesinde en küçük kanama odakları bile net görülerek atlanma imkanı kalmaz, cerrahi daha kaliteli olur. Laparoskopiyle sağlanan gelişme günümüzde robotik cerrahi sayesinde kalite ve konfor olarak bir üst basamağa çıkmıştır. Robotik cerrahinin avantajları ve tanımı için bu sitenin robotik cerrahi sekmesine tıklayınız. Laparoskopi ve robotik cerrahi sırasında nadir olarak ameliyat sırasında oluşan bir zorluk ya da komplikasyon nedeniyle açık cerrahiye dönülmek zorunda kalınabilir. Gebelik planı ya da kısırlık tanısı bulunan hastaların ana sorunu endometriozise bağlı karın içi yapışıklıklar ve rahimiçi tabakasından değişiklikleri olduğu için bu hastalarda cerrahi kaçınılmaz olabilir. Bu hastalık ameliyat yerlerinden göze, hatta kalp dokusuna bile yerleşebildiği için cerrahi konusundaki kararınızda doktorunuzun tecrübe ve bu konudaki yetişmişliği de ana unsurdur. Bütün bu olasılıkları ve tercihler doktorunuzla tedavi öncesi tartışıp bilgilenmek en doğal hakkınızdır.

Destek tedavileri

Doktorunuz size kendi planladığı tedaviyle birlikte ya da tek başına olabilecek şekilde diğer profesyonellerden yardım almayı seçebilir. Bu destek tedavileri için fizyoterapist, akupunktur uzmanı, bitkisel tedavi uzmanları ve hatta psikologlardan yardım almaktan kaçınılmamalıdır. Bu konuda doktorunuzla koşulsuz bir ortak paylaşım ve karar mekanizması işletmeniz gereklidir zira bazı tedaviler birbiriyle etkileşebilir. Doktorunuza bilgi vermeden kullandığınız bitkisel kökenli bir ürün hormonal özellik taşıdığı için tabletlerinizdeki hormonunuzun etkisini yok edebilir ya da arttırabilir. Doktorunuz size bir fizyoterapist öneriyorsa bu hastalığın kaslarınızla etkileşerek ağrı yapması ve egzersizin bunu azaltma ihtimali olabilir.

Yine bunun gibi bir klinik psikolog kronik ağrı çekmeniz nedeniyle oluşan psikolojik bıkkınlık ve umutsuzluk konusunda değerli yardımlarda bulunur. Doktorunuzun sizi psikoloğa yönlendirmesi halk arasında anlaşıldığı gibi sorunun psikolojik olduğunu düşünmesi değildir, sadece sizde yarattığı üzüntü ve bıkkınlık ve çaresizlik hissi için olduğu kadar ağrı ile baş etmenizi kolaylaştıracak tedaviyi aramasıdır.

Vücudumuzda ağrı ile ilgili tüm konularda iki bileşen vardır; a) ağrının nedeni ( bu konu için endometriozis hastalığı), b) ağrının algılanma derecesi ( bu beyninizin algılaması ile ilgilidir ve değiştirilebilir). Kolayca tahmin edileceği üzere ağrının kökeni olan endometriozis odağının cerrahi ile fiziken yok edilmesi ya da ilaçlarla küçültülerek yok edilmesi şikâyetlerinizi giderir. Ağrının buna rağmen sebat etmesi mutlaka endometriozisin geri döndüğü anlamına gelmez, burada sorun ağrının beyniniz tarafından algılanmasında bir artma da olabilir. Bu yüzden uzun süreli ya da kısa süreli olabilecek bu ağrı sorununda ağrı yönetimi konusunda tecrübeli bir klinik psikolog hayatınızı fazlasıyla kolaylaştıracak çözümleri önerebilir.

Endometriozis için “en iyi tedavi” ya da “kesin tedavi” gibi terimler kullanılmamalıdır çünkü yoktur. Hasta bazında, daha önceki tedaviler ışığında ve hastanın hayat kalitesini arttırması en olası seçeneklerle plan yapılmalıdır.

Tedavi seçeneği olarak neye karar verirseniz verin birden mucizevi bir iyileşme değil doktorunuz ve diğer çözüm ortaklarıyla birlikte planlı bir mücadele sonucunda çözüm beklemelisiniz. Unutmayınız ki cerrahi tedavide bile %35 tekrarlama olasılığı vardır. Evre 4 endometriozis olarak tanımladığımız ileri evredeki hastalarda bu tekrarlama olasılığı %70 dir ki bu her 10 ameliyat ettiğimiz ileri evre hastanın 7 sinin ayni şikayetlerle orta ya da uzun vadede karşılaşacağı demektir. Ancak bu evrede bile hastalığı aşıp gebe kalan ya da kalitesi yüksek bir hayat sürdüren hastalar olduğu da unutulmamalıdır.

Özellikle hormonal tedavilerde olmak üzere yan etki ve tedavi sorunları olasıdır. Bunlar lekelenme, ara kanama, bulantı, kusma, kilo alımı ve depresyon şeklinde olabilir. Yağlı cilt şikayetleri ve tansiyon yükselmeleri de mümkündür. Cerrahi çözümde ise özellikle tecrübesiz ellerde çevre organ hasarı ( mesane, bağırsaklar, idrar yolları, kan damarları ya da sinirlere hasar verilmesi gibi), gerekli cerrahi sonuca ulaşılamaması ve gereksiz ek cerrahilere mecbur kalınması gibi istenmeyen durumlar olabilir.

Özellikle bebek isteği ya da kısırlık sorunu bulunan hastalarda yapılacak endometriozis ameliyatları açık ay da kapalı cerrahi olsun kanser ameliyatı yapılır detay ve ciddiyette yapılmalıdır. İleri evre endometriozis hastalarının ameliyatlarını jinekolog onkologların yapmasındaki temel neden de jinekolojik onkologların ( kadın kanserleri cerrahları) yumurtalık kanseri gibi çok daha kötü durumlara cerrahi yapmaya alışık ve eğitimli olmaları nedeniyle daha etkin cerrahi yapmalarıdır.

Endometriozis hastalığı ve yol açtığı şikayetler, tanısı ve ilaçlı ya da cerrahi tedavisi konusunda anlatımlarıma ulaşmak için lütfen aşağıdaki videoları izleyebilirsiniz;